Kalkulator BMI Online

BMI - obliczać czy nie? Zalety i wady współczynnika masy ciała

Jednym z najchętniej używanych, a równocześnie bardzo często krytykowanych sposobów na ocenę odżywienia organizmu jest BMI. Choć pomysł na ten współczynnik sięga aż XIX wieku, BMI wciąż pozostaje w użyciu. Czy słusznie?

Czym jest BMI?

BMI, czyli Body Mass Index, oznacza dosłownie indeks masy ciała. Oblicza się go w prosty sposób, dzieląc masę ciała (podaną w kilogramach) przez kwadrat wzrostu podany w metrach.

BMI jest wykorzystywany do określenia stanu odżywienia ciała - czy mamy do czynienia z niedowagą, nadwagą czy wręcz otyłością. Do tego służą odpowiednie przedziały wskaźnika BMI. Najczęściej przyjmowane zakresy to:

• wygłodzenie - BMI poniżej 16
• wychudzenie - BMI 16-16.99
• niedowaga - BMI 17-18.49
• prawidłowa masa ciała - BMI 18.5-24.99
• nadwaga - BMI 25-29.99
• otyłość I stopnia - BMI 30-34.99
• otyłość II stopnia - BMI 35-39.99
• otyłość III stopnia - BMI 40 i wyższe

Można również wysunąć zalecenia w zależności od wieku, jednak są one rzadziej stosowane:

• osoba w wieku 19-24 lat powinna utrzymywać BMI 19-24
• w wieku 25-34 lat - BMI 20-25
• w wieku 35-44 lat - BMI 21-26
• w wieku 45-54 lat - BMI 22-27
• w wieku 55-64 lat - BMI 23-28
• w wieku ponad 64 lat - BMI 24-29

U dzieci i nastolatków nie stosuje się wyżej wymienionych przedziałów, a BMI powinno zostać odniesione do odpowiednich dla wieku i płci wartości w siatkach centylowych. Na podstawie tego, który centyl osiąga dziecko, określa się stan odżywienia.

Konieczność określania, jaka masa ciała jest dla danej osoby prawidłowa, jest bardzo wyraźna. Wielokrotnie wykazano powiązanie nadmiernej masy ciała z występowaniem chorób, m.in. układu sercowo-naczyniowego, co bezpośrednio wiąże się ze śmiertelnością. Z drugiej strony, osoby z bardzo niskim BMI również cierpią na choroby obarczone dużą śmiertelnością. Wyznaczenie, jaka masa ciała może być określona jako prawidłowa jest więc z jednej strony bardzo potrzebne, a z drugiej - niezwykle trudne.

Skąd wzięło się BMI?

Sam sposób obliczania BMI i przedstawiania go jako sposobu określania stosowności masy ciała dla danego wzrostu był pomysłem Adolphe’a Queleta, matematyka i statystyka, który interesował się zagadnieniami socjologii.

Aktualne rozumienie BMI zaczęło być popularne od czasu publikacji Ancela Keysa w 1972 roku.

Dlaczego warto używać BMI?

BMI niewątpliwie ma swoje zalety. Dla wielu osób będzie faktycznie dość dobrym orientacyjnym wskaźnikiem stanu odżywienia, a przyjęcie wartości granicznych może stanowić podstawę do dalszych działań. Ponadto to jest to wskaźnik prosty i szybki do obliczenia, nie wymagający skomplikowanych czy kosztownych badań. Zbadanie BMI może być wstępem do przeprowadzenia dalszej diagnostyki.

BMI ma też swoją zaletę jako wskaźnik wykorzystywany w badaniach statystycznych, który pozwala określić ogólne tendencje dotyczące masy ciała w populacjach.

W niektórych krajach używa się dostosowanych norm BMI, w zależności od charakterystyki populacji, ponadto zakresy w np. Wielkiej Brytanii uwzględniają pochodzenie etniczne badanego pacjenta.

Warto pamiętać, że BMI może być wymienione wśród wskazań do stosowania leku, jest także wykorzystywane w wielu skalach (np. skale ryzyka zakrzepowo-zatorowego).

Jakie ograniczenia ma BMI?

BMI nie jest idealnym wskaźnikiem odzwierciedlającym stan naszego organizmu. Nie uwzględnia procentowego udziału poszczególnych tkanek w budowie ciała, stąd na przykład profesjonalni sportowcy z dużą masą mięśniową, pomimo niskiego udziału tkanki tłuszczowej w organizmie, mogą wykraczać poza prawidłowe wartości BMI. Ponadto, BMI może przeszacowywać u osób o wysokim wzroście (i niedoszacowywać u niskich), wskazując wyższe wskaźniki niż ma to odzwierciedlenie w rzeczywistości.

BMI potrafi “oszukiwać” także w drugą stronę - osoby o stosunkowo dużej zawartości tkanki tłuszczowej i niskiej masie mięśniowej mogą utrzymywać prawidłowe BMI (a więc wydaje się, że ich stan odżywienia jest prawidłowy) mimo nieodpowiedniego składu ciała. Takie nieadekwatne wyniki często osiągają osoby starsze oraz te o typie sylwetki tzw. “skinny fat”. BMI nie określi również dobrze stosunku masy ciała do wzrostu u osób np. po amputacji kończyny.

Kolejnym problemem jest nierozróżnianie między typami sylwetki u osób o podobnej masie ciała i wzroście. Poza procentowym udziałem tkanek organizmu, w przypadku tkanki tłuszczowej istotny jest także jej rozkład - brzuszna tkanka tłuszczowa ze względu na funkcje hormonalne i zwykle wiązanie się z otłuszczeniem narządów wewnętrznych będzie miała inny wpływ na zdrowie danej osoby niż tkanka zebrana np. w okolicy bioder.

BMI nie uwzględnia także różnic w płci i wieku, nie bierze pod uwagę wielu czynników wpływających na zdrowotność, m.in. trybu życia, palenia papierosów, aktywności fizycznej, poziomu cholesterolu i innych, dlatego zawsze warto korzystać z kilku dostępnych skal dotyczących różnych aspektów naszego zdrowia.

Modyfikacje BMI

Istnieją pewne nowe modyfikacje wskaźnika BMI, pomagające zmniejszyć jego ograniczenia.

Indeks Rohrera oblicza się podobnie jak w przypadku BMI, tyle że wzrost podnosi się do potęgi trzeciej zamiast drugiej. Ma on zastosowanie m.in. w badaniach prenatalnych, ewentualnie w badaniach populacji pediatrycznej. W jego przypadku bardzo niski albo wysoki wzrost nie stanowi takiego ograniczenia jak przy obliczaniu BMI.

Modyfikację BMI zaproponował także Nick Trefethen, którego wzór pozwala na lepsze oszacowanie BMI u szczególnie wysokich i niskich osób, co, jak wspomniano wyżej, jest jednym z ograniczeń BMI. W tej modyfikacji BMI wzrost podnosi się do potęgi 2.5, a całość mnoży przez współczynnik 1.3.

Możliwe jest także dzielenie wyniku BMI przez graniczne optymalne BMI (czyli zwykle 25). Wynik w granicach 0.74 i 1 wskazuje na prawidłową masę ciała, a wynik powyżej - na nadwagę. Dzięki takiemu użyciu BMI można oszacować, o jaki procent dana osoba wykracza poza przyjętą normę (tzn. wynik 1.4 - 40%).

Co jeśli nie BMI?

Coraz popularniejszą metodą szacowania stanu odżywienia jest mierzenie obwodu pasa i dzielenie go przez wzrost - waist-to-height ratio, WHtR. Ze względu na duże znaczenie otyłości brzusznej w patogenezie chorób takich jak choroby sercowo-naczyniowe, taki współczynnik może mieć większe znaczenie prognostyczne niż BMI. Możliwe jest także dzielenie obwodu pasa przez obwód bioder, jednak jest to metoda trudniejsza do wykonania i nie mająca tak dużego znaczenia jak poprzedni wskaźnik.

Wynik WhTR określający brak zwiększonego ryzyka mieści się w przedziale 0.4-0.49. W przypadku osiągnięcia wyniku 0.5-0.59 możemy mówić o zwiększeniu ryzyka chorób takich jak cukrzyca typu 2 , nadciśnienie tętnicze czy choroby sercowo-naczyniowe, natomiast wynik 0.6 i powyżej oznacza dalsze zwiększenie tego ryzyka.

Kolejnym wskaźnikiem jest Surface-based Body Shape Index (SBSI), który opiera się na czterech parametrach: powierzchni ciała, obwodzie korpusu (vertical trunk circumference), obwodzie w pasie oraz wzroście. Choć wydaje się, że może on lepiej oceniać ryzyko chorób związanych z otyłością i śmiertelność, nie cieszy się szczególną popularnością ze względu na trudniejszy sposób pobierania wymiarów i obliczania wskaźnika.

Celem oszacowania ilości tkanki tłuszczowej można skorzystać z metody mierzenia fałdów skórnych w odpowiednich miejscach (najlepiej z użyciem tzw. fałdomierza, który pozwoli na dokładny pomiar - można skorzystać z fałdomierzy zegarowych czy elektronicznych). Dostępne są również urządzenia umożliwiające szacowanie składu ciała, wykorzystujące zjawisko impedancji bioelektrycznej (BIA), które bierze pod uwagę różnice w przewodzeniu prądu przez różne tkanki ciała.

Istnieje wiele sposobów na oszacowanie stanu odżywienia ciała, jednak należy pamiętać, że poza różnymi współczynnikami i obliczeniami ogromne znaczenie ma własne samopoczucie, współistniejące choroby i wyniki badań. Tylko szeroki obraz może w pewien sposób odzwierciedlać stan zdrowotny organizmu. Wszelkie kroki służące do zwiększenia lub zmniejszenia masy ciała najlepiej podejmować pod opieką lekarza oraz specjalisty zajmującego się żywieniem. Pomocna może być także konsultacja psychologiczna.