Zapalenie ucha - przyczyny, objawy, diagnostyka i leczenie. Jak wygląda?

Zapalenie ucha to częsta choroba pediatryczna, jednak może ona dotyczyć również osób dorosłych. Zwykle mówiąc o zapaleniu ucha mamy na myśli zapalenie ucha środkowego, które od ucha zewnętrznego oddziela błona bębenkowa. Czym charakteryzuje się zapalenie ucha środkowego? Jak je leczyć?

Ucho środkowe to niewielka jama wypełniona powietrzem, znajdująca się między uchem zewnętrznym i wewnętrznym. Od ucha zewnętrznego (małżowiny usznej i kanału słuchowego) oddzielone jest błoną bębenkową, ze ślimakiem (częścią ucha wewnętrznego) graniczy poprzez okienko owalne.

W skład ucha wewnętrznego wchodzi jama bębenkowa z kosteczkami słuchowymi - młoteczek, kowadełko i strzemiączko. Zadaniem kosteczek jest wzmocnienie dźwięku dochodzącego ze świata zewnętrznego poprzez drgania błony bębenkowej.

Ujście gardłowe trąbki słuchowej otoczone jest migdałkiem trąbkowym, który powiększony w trakcie infekcji, może przytykać trąbkę i zaburzać jej funkcję - z tego powodu zapaleniu gardła często towarzyszy uczucie zatkania uszu.

Drożność trąbki zmniejszać może również jej ucisk (np. poprzez guz nosogardła) lub zwłóknienie na skutek radioterapii przeprowadzanej w obrębie głowy i szyi.

Zapalenie ucha środkowego jest najczęściej kontynuacją infekcji toczącej się w nosogardle. Zakażenie przenosi się z nosogardła poprzez wspomnianą wyżej trąbkę słuchową.

Ostre zapalenie ucha środkowego ma zwykle podłoże bakteryjne - bakteriami, które najczęściej wywołują zapalenie ucha są Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae, Moraxella cattarhalis oraz Staphylococcus aureus.

Zapalenie ucha środkowego dzielimy na ostre oraz przewlekłe. Dla ostrego zapalenia ucha charakterystyczne jest występowanie płynu w uchu środkowym, zwykle o charakterze ropnym.

W ostrym zapaleniu ucha środkowego dochodzi do zapalenia błony wyściełającej ucho środkowe. W konsekwencji w jamie bębenkowej pojawia się zakażony płyn.

Ostre zapalenie ucha środkowego przebiega w sposób charakterystyczny. Pacjenci skarżą się na ból ucha - zazwyczaj dolegliwości mają umiarkowane nasilenie, czasem ból jest ostry i silny. Często obserwuje się również osłabienie słuchu - zazwyczaj jednostronne, gdyż zapalenie obejmuje tylko jedną jamę ucha środkowego.

Przewlekłe zapalenie ucha środkowego można rozpoznać w przypadku ubytku błony bębenkowej, a objawy utrzymują się dłużej niż 6 tygodni. Ciężkość zapalenia określa się na podstawie obecności wycieku płynu z ucha i ocenie jego charakteru - płyn surowiczy lub ropny.

Przewlekłe zapalenie ucha jest związane przede wszystkim z zaburzeniem funkcji, a niekoniecznie tylko drożności trąbki słuchowej.

W przebiegu przewlekłego zapalenia ucha środkowego dojść może do rozwoju zmian ziarniniakowych lub perlaka (guz o białoszarym połysku, zbudowany z gromadzących się mas cholesterolowych, złuszczającego się nabłonka i bakterii). Twory te prowadzą do uszkodzeń kości i uniemożliwiają skuteczny drenaż zakażonej wydzieliny.

Powikłaniem ostrego zapalenia ucha może być perforacja błony bębenkowej. W przypadku perforacji dochodzi do wypływu zakażonego płynu z ucha, co wiąże się również ze spadkiem ciśnienia i zmniejszeniem dolegliwości bólowych. 

Jeśli otwór w błonie obecny jest po 6 tygodniach od zapalenia, wymagana jest konsultacja laryngologa.

Ostre zapalenie może również nawracać. W takich przypadkach wskazane jest wdrożenie dokładniejszej diagnostyki (np. badań obrazowych), aby upewnić się co do podłoża zapalenia (np. czy nie jest ono związane z guzem uciskającym na struktury ucha i trąbki słuchowej).

Ubytek słuchu towarzyszący zapaleniu zwykle ustępuje samoistnie - po 7-14 dniach. W przypadku dłuższego niedosłuchu należy ponownie skontaktować się z lekarzem.

Jeśli pacjent zgłasza się do laryngologa z objawami zapalenia ucha, istotne jest, by poinformował lekarza o niedawno przebytej infekcji górnych dróg oddechowych lub zaostrzeniu kataru o podłożu alergicznym.

Poza wywiadem istotnym badaniem pozwalającym na rozpoznanie zapalenia ucha jest otoskopia. Otoskop to instrument medyczny do wziernikowania kanału słuchowego, wyposażony jest on w źródło światła i umożliwia powiększenie obserwowanych struktur anatomicznych. 

Dzięki otoskopii lekarz może ocenić napięcie błony bębenkowej, obecność i charakter płynu w jamie bębenkowej (wydzielina ropna, krwista) lub uwidocznić ewentualną perforację.

W przypadku przewlekłego zapalenia ucha przydatne są badania obrazowe tj. tomografia komputerowa (pozwala przede wszystkim na ocenę struktur kostnych) oraz rezonans magnetyczny (ułatwiający ocenę tkanek miękkich).

Często pełna diagnoza stawiana w trakcie wykonywania zabiegu leczniczego.

Chociaż ostre zapalenie ucha środkowego może ustąpić samoistnie, infekcja zazwyczaj wymaga zastosowania antybiotyków. Z reguły wybiera się antybiotyk z grupy penicylin - amoksycylinę z kwasem klawulanowym (np. Amoksiklav), zwykle w dawce 875 mg + 125 mg 2 razy dziennie. 

U pacjentów z grup wyższego ryzyka możliwe jest zastosowanie wyższych dawek. Jeśli pacjent zgłasza alergię na penicyliny, drugim wyborem w zapaleniu ucha są cefalosporyny.

Leczenie przynosi znaczną poprawę w ciągu 2-3 dni. Terapia trwa zwykle 5 do 7 dni, u pacjentów ze szczególnie ciężkimi objawami można stosować antybiotyk przez 10 dni. 

Jeśli w tym czasie dolegliwości nie będą ustępować, a nawet się zaostrzą - należy ponownie zgłosić się do lekarza.

Celem opanowania objawów tj. ból i gorączka można zastosować paracetamol lub niesteroidowe leki przeciwzapalne, np. ibuprofen.

Jeśli dolegliwości bólowe są szczególnie nasilone, można rozważyć dołączenie do schematu terapii również leków opioidowych - tramadolu lub kodeiny.

Leczenie przeciwbólowe za pomocą kropli do ucha nie wykazuje dużej skuteczności.

W przypadku przewlekłego zapalenia ucha niekiedy jedyną formą leczenia jest przeprowadzenie zabiegu operacyjnego - usunięcie zmian ziarniniakowych, polipów czy perlaka.

Pacjenci z perforacją błony bębenkowej w trakcie rekonwalescencji powinni być szczególnie ostrożni podczas kąpieli. Woda nie powinna dostać się do kanału słuchowego. Skutecznym sposobem na uniknięcie zalania jest zatkanie ucha watą z wazeliną.